Srcenjak - Srcenica, trava od srca, volujsko zelje, zeludnjak, zelicara, jermen, kacja trava, mali srčanik, racjak, srcanica, srcenjaca, trava od srdobolje, štavljika
Porodica: Polygonaceae – troskoti
Polygonum Bistorta L.
Engleski — snakeweed, Ruski — горлед, горец змеиный, змеевик, Francuski — bistorte, Nemacki — Natterwurz, Otierzunge
Srcenjak je višegodišnja biljka. Korenje ima prstenasta zadebljanja, zmijoliko u obliku slova S, debelo, drvenasto, sa mnostvom korencica, spolja tamno-braon boje a iznutra roze-crvenkasto, debljine do 3cm i do 10cm duzine. Stablo je visine do 1m, golo cilindricno uspravno, nerazgranato. Priosnovni listovi stabla krupni, duguljasto-jajovidi do duguljasti ili izduzeno-lancelasti, duzine do 20cm, sirine do 10cm, na vrhovima zasiljeni, redje tupi, u osnovi klinovidi ili naglo suzeni u drske. Srenji listovi su sitniji, duzine do 10cm , sirine do 4cm na kratkim drskama ili gotovo naseli, drouglasto-lancelatni, na vrhovima zasiljeni sa srcevidom osnovom koja obuhvata stablo. Vrsni listovi na zadnja dva clanka jako sitni, izduzeno-lancelasti ili gotovo izduzeni, priseli. Svi listovi su talasasto naborani, obicno tamnozeleni i goli odozgo i plavicastozeleni odozdo, sa voštanom povrsinom ili prekrivene više ili manje kovrdžavim vlatima. Cvetovi su roze ili roze-crvene boje, prijatno aromaticnog mirisa, klasovido sakupljeni na vrhu, duzine do 6cm u gusu cvast. Plod je trostrani orahcic velicine 3,5-4mm, smedje boje.
Umereni i borealni region Evroazije i Aljaska. na vlaznim livadama i travnatim kosama brdsko-planinskog podrucja, oko bara i redje u sumskim predelima.
Korenje (Rhizoma Bistortae)
Vreme branja: Septembar – oktobar ili u rano prolece.
Nacin branja: Koren se vadi sjeseni posle sazrevanja semena u momentu kada nadzemni deo biljke pocne da vene ili na prolece u pocetku vegetacije. Korenje se pazljivo ocisti od zemlje, izumrlih delova, ostataka stabala, sitnih korencica i drugih necistoca. Brzo se ispiraju hladnom vodom a deblje korenje se sece uzduz radi brzeg susenja.
Susi se na otvorenom ili u provetrenim prostorijama. Najbolje je susiti ili dosusiti u susari na temperaturi do 40oC. Ne treba ga susiti na ramovima sa metalnom podlogom – zicom zato sto delovi koji su bili u dodiru sa metalom pocrne.
Od 4-5 kg svezih korenova dobija se 1kg suvih.
U provetrenim i suvim prostorijama u dobro pripremljenoj ambalazi.
Do 23% katehinovih tanina i u manjoj kolicini galotanin. Najveci sadrzaj je maja (do 36%) a najnizi tokom februara. Sadrzi jos glikozid galoil, 3 - 6-digaloilglukoza, a u petrolovom ekstraktu biljke, dokazan je steroid, identifikovan kao izomer 3-sitosterola. Sadrzi jos D-katehin, galovu i elagovu kiselinu, floroglicin, do 30% skroba, smole, do 10% belancevina i boja, oksimetilantrahinon i flobafena (bistortarot). Listovi biljke sadrze tanine ali u manjim kolicinama (oko7%). U listovima je nadjen rutin (do 0,45%) a u cvetovima on je 0,58%. Cela biljka sadrzi znacajne kolicine vitamina C. U nadzemnom delu biljke su izolovane takodje hlorogenova kao i protokatehinova kiselina.
Spolja i iznutra kao jak adstrigent, kod dijareja, kod sluzi i protivupalno sredstvo, katara digestivnog trakta, kod proliva, krvave stolice, hemoroida. Preporucuje se kod lecenja dizenterije, slabokrvnosti, rana u ustima (ispiranje, grgaranje).
Spolja kod raznih koznih oboljenja.
Pomaze kod jacanja i zastite srca, raznih virusnih infekcija, opsteg jacanja organizma.
Sasvim mladi listovi se koriste u kulinarstvi i stabljike za salate, corbe i variva.
2 cajne kasicice usitnjenog korena, preliva se sa 200ml vrele vode, ostavi se da odstoji 20 min. a zatim procediti. Ispija se na vise puta u toku dana.
Spolja - 4 cajne kasicice usitnjenog korena, preliva se sa 200ml vrele vode. Kada se ohladi procediti. Dobijenom infuzijom moze da se gargara ili plakne usna duplja, za pranje rana, za vaginalna ispiranja, kod belog pranja.
Moze se uzimati i kao prah i to, na vrh noza sa vodom ili mlekom, dva puta dnevno pre jela.
Biljka takodje nalazi primenu kod proizvodnje likera, kao sredstvo za stavljenje i dr.